str9
Pracownicy nauki i ich publikacje naukowe – czy poddają się obiektywnej ocenie? Od tradycyjnych ocen peer review do analiz bibliometrycznych - próba systematyzacji dotychczasowych aspektów metod i stanowisk / Marzena Kowalska (Urząd Statystyczny w Bydgoszczy)
Niewątpliwie trudno jest dokonać obiektywnej i jednoznacznej oceny pracy twórczej, do której zalicza się dorobek naukowy. Obecnie jest to szczególnie ważna kwestia, bowiem ocena publikacji naukowej pociąga za sobą ocenę pracownika nauki, a co za tym idzie ocenę instytutu i uczelni. Celem referatu jest usystematyzowanie i przedstawienie dotychczas stosowanych metod, sposobów i aspektów oceniania publikacji naukowych oraz samych naukowców – metod tradycyjnych oraz rosnących w popularność metod ilościowych. W obu przypadkach przedstawione zostaną ich zalety oraz ograniczenia, uwidocznione mocne oraz słabe strony. Wśród tradycyjnych metod jakościowych scharakteryzowane zostaną przede wszystkim opinie i recenzje opisowe (peer reviews) dokonywane przez ekspertów danej dziedziny nauki. Przedstawione zostaną zasady, reguły i składniki tworzenia takich recenzji, które przez niektóre kręgi naukowców uznawane są za wiarygodne narzędzie oceny publikacji naukowych. W referacie wytoczone zostaną także argumenty i przykłady, które nie pozwalają traktować opiniowania uczonych jako wiernej miary „jakości publikacji” czy wpływu autora. Owa napotykana subiektywność i nierzetelność w ocenach dokonywanych przez uczonych zajmujących się określoną dziedziną nauki doprowadziła do wykształcenia i rozwoju metod ilościowych opartych na gromadzeniu, przetwarzaniu, analizowaniu i interpretowaniu odpowiednich wskaźników liczbowych charakteryzujących publikacje, osiągnięcia i kwalifikacje ocenianych. Analiza bibliometryczna choć zapewnia duży stopień obiektywizmu w dokonywaniu ocen, to jednak spotyka się z krytyką wielu ludzi nauki, którzy nie zgadzają się ze stosowaniem choćby wskaźników cytowalności do oceny prac naukowych i naukowców; i również ich stanowisku i argumentom zostanie poświęcone wiele uwagi podczas referatu. Należy bowiem dyskutować czy i na ile można stosować wskaźniki liczbowe w celu oceny wartości prac naukowych, a tym samym oceny pracowników nauki. Oceniając dorobek naukowców, liczby ich publikacji oraz cytowań powinno się używać z dużą ostrożnością, a dane liczbowe należy poddawać rzetelnemu opracowaniu merytorycznemu, bowiem ani metody jakościowe, ani ilościowe nie gwarantują same w sobie rzetelnej i obiektywnej oceny dorobku naukowego i samego badacza - to założenie będę starała się udowodnić podczas planowanego wystąpienia. Optymalnym zatem staje się połączenie obu metod. Oznacza to, że oceny zasług należy dokonywać zarówno w sposób jakościowy, jak też ilościowy, koncentrując się nie tylko na liczbie publikacji, lecz także na wybitnych wynikach osiągniętych w trakcie zróżnicowanej kariery naukowej. Pod tym kątem postaram się również przeanalizować procedury oceniania stosowane w polskim życiu naukowym, szczególnie przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz organy z nim współpracujące.